حدیثی که باید همیشه پیش چشم باشد

امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمود: خداوند عزّ و جلّ مى‏فرماید:

سوگند به عزّت و شكوه و بزرگى و نور و برترى و بلندى جایگاهم كه هیچ بنده‏اى خواسته مرا بر خواهش نفسانى خویش مقدّم نمى‏دارد مگر اینكه فرشتگانم را براى حفظ و نگاهدارى‏اش بر مى‏گمارم و آسمان ها و زمین را ضامن و عهده‏دار روزى او قرار مى‏دهم و براى او از [سود] تجارت هر تاجرى برتر خواهم بود.

شما از قانون تجارت چقدر سر در می آورید؟ آیا اصلا اهل تجارت هستید یا نه؟ دنیای تجارت برای خود قواعد و قوانینی دارد که تا آن ها را ندانیم هرگز نمی توانیم تاجر خوبی باشیم ،برای مثال باید بدانیم سرمایه خود را در چه راهی صرف کنیم که با کمترین ریسک بیشترین سود را ببریم ، بی گدار به آب زدن در این راه یعنی شکست ما و برد دیگران یعنی سرمایه ما می شود مایه منفعت دیگری ، به همین خاطر هم بسیاری از افراد هرگز خود را درگیر دنیای تجارت نمی کنند . ولی ما باید بدانیم که از بدو تولدمان خواه ناخواه درگیر نوعی معامله و تجارت شده ایم  که اگر غفلت کنیم چنان می بازیم که با تمامی سرمایه های دنیا هم نمی توان جبرانش کرد حتی اگر سه هزار میلیارد تومان هم اختلاس کنیم . !تجارت ما زندگی ماست سرمایه عمر را به ما داده اند راه تجارت و برد و باخت را هم روشن و آشکار نشان داده اند و ضمانت نامه ای معتبر و ضامن های امین هم داریم تا ببریم یا ببازیم. هر چند رقبای با مهارتی هم داریم اما نتیجه فقط به عمل خود ما بسته است که بشویم تاجری موفق و برنده و صاحب عزّت و آبرو و بلند مرتبگی یا نه یک رسوای پا برهنه و پریشان احوال! شیطان انسان را با وسوسه های زشت می فریبد او را از خدا غافل می کند در جان او آتش شهوت ها و هوس ها را شعله ور می کند و عاقبت او را با هین آتش می سوزاند عطشی در جان انسان ها می اندازد که حد و حدود خود را فراموش می کنند برا ارضای تمایلاتشان هر کار ناشایستی را انجام می دهند

تجارت ما زندگی ماست سرمایه عمر را به ما داده اند راه تجارت و برد و باخت را هم روشن و آشکار نشان داده اند و ضمانت نامه ای معتبر و ضامنای امین هم داریم تا ببریم یا ببازیم. هر چند رقبای با مهارتی هم داریم اما نتیجه فقط به عمل خود ما بسته است که بشویم تاجری موفق و برنده و صاحب عزت و آبرو و بلند مرتبگی یا نه یک رسوای پا برهنه و پریشان احوال! گفتیم که ما سرمایه ای داریم به نام عمر با برنامه ای دقیق و بی نقص مثل قرآن و حامیانی چون اولیای الهی و حجت های خداوند متعال بر خلق . و از طرفی رقیب کار کشته ای داریم مثل شیطان و رفیق دیرینه اش نفس اماره که اتحاد این دو برای ما بسیار خطرناک است اگر لحظه ای از قرآن  و اولیاء الله غافل شویم ضربه خود را وارد می آورند . شیطان و همدستانش با دست گذاشتن بر روی نقاط ضعف آدمی از یک سو و غافل کردن وی از هدفش و حامیان و برنامه اش از سوی دیگر موجبات شکست انسان و حسرت ابدیش را فراهم می کنند . شیطان انسان را با وسوسه های زشت می فریبد او را از خدا غافل می کند در جان او آتش شهوت ها و هوس ها را شعله ور می کند و عاقبت او را با هین آتش می سوزاند عطشی در جان انسان ها می اندازد که حد و حدود خود را فراموش می کنند برا ارضای تمایلاتشان هر کار ناشایستی را انجام می دهند . اما برای اینکه از این فتنه ها در امان بمانیم و سرمایه خود را صیانت کنیم چه باید کرد ؟ - امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمود: خداوند عزّ و جلّ مى‏فرماید:سوگند به عزّت و شكوه و بزرگ منشى و نور و برترى و بلندى جایگاهم كه هیچ بنده‏اى خواهش نفسانى خویش را بر خواسته من مقدّم نمى‏دارد جز اینكه كارش را پریشان و پراكنده مى‏سازم و دنیایش را بر او مشتبه و درهم برهم مى‏گردانم و قلبش را به دنیایش مشغول مى‏سازم و [با این همه‏] به او از دنیا به همان اندازه‏اى كه برایش مقدّر نموده‏ام مى‏دهم و سوگند به عزّت و شكوه و بزرگى و نور و برترى و بلندى جایگاهم كه هیچ بنده‏اى خواسته مرا بر خواهش نفسانى خویش مقدّم نمى‏دارد مگر اینكه فرشتگانم را براى حفظ و نگاهدارى‏اش بر مى‏گمارم و آسمان ها و زمین را ضامن و عهده‏دار روزى او قرار مى‏دهم و براى او از [سود] تجارت هر تاجرى برتر خواهم بود و چنین كسى دنیا به سراغش مى‏آید در حالى كه او دنیا را ناپسند مى‏داند. (جهاد النفس  وسائل الشیعة ، ص: 147) بله عزیزان اگر شما هم طالب سود و تجارت و برد هستید چه بهتر که وقت خود را صرف تجارتی کنید که علاوه بر داشتن سعادت و آرامش، جاودانه هم باشد . اگر این روایت سرشار از معنویت و نور را از عمق جان درک کنیم تا آخر عمر باید آن را سر لوحه زندگی خود قرار دهیم و با آن از زشتی ها و پلشتی های دنیای مذموم روگردان شویم .

هر چند وقتی که نفس اماره در وجود ما قوی شد توان مقابله با او سخت تر می شود و مجبوریم مدام به خور و خواب و شهوتش پاسخ دهیم . اما اگر یاد سوگندهای با عظمتی که خداوند متعال به ذات مقدس و با عظمتش خورده است بیفتیم به یقین دست کشیدن از یک سری اعمال ناشایست و بی ارزش که نتیجه ای جز پشیمانی و پریشانی ندارد برای ما راحت تر خواهد شد اگر به خود بگوییم چرا برای مثلا لحظه ای هوس بازی دیگران خود را بیارایم و در عوض توجه خداوند متعال را از دست بدهم و یا چرا به خاطر به دست آوردن چند ریال بیشتر کار حرامی انجام دهم و در عوض روزی ای که خداوند قولش را داده و زمین و آسمان را متکفل آن کرده را ببازم آیا باز هم به راحتی به هر گناهی تن می دهیم ؟ امام صادق علیه السّلام فرمود: همانا خداوند عزّ و جلّ مى‏فرماید: به راستى كه این گونه نیست كه من هر سخن حكمت آمیزى را بپذیرم بلكه میل او (گوینده) و همّت او را مى‏پذیرم پس اگر میل و همّت او در جهت خوشنودى من باشد همّت او را [به منزله‏] تقدیس و تسبیح خود قرار مى‏دهم (تقدیس و تسبیح: به پاكى منسوب كردن، به پاكى یاد كردن). (جهاد النفس وسائل الشیعة ص: 149) امام علی علیه السلام: كسى كه با نظرات و افكار مختلف روبرو مى‏شود مواضع و جایگاه هاى خطا را شناسایى مى‏كند و كسى كه بدون عاقبت اندیشى خود را گرفتار كارها كند محققا كه خود را در معرض كارهاى ترسناک و دشوار قرار داده است و عاقبت اندیشى پیش از عمل تو را از پشیمانى ایمن مى‏سازد و خردمند كسى است كه تجربه‏ها او را پند و اندرز دهندامام باقر علیه السّلام فرمود: با هواى نفسانى خود مبارزه كن همان گونه كه با دشمنت مبارزه مى‏كنى.  

 وجوب عاقبت اندیشى پیش از عمل‏

اگر ما با آویزه گوش کردن روایات و دستور العمل های خداوند متعال در قرآن کریم و روایات رسیده از معصومین علیهم السلام دقتی بر رفتار خود داشته باشیم و دقیقا روشن کنیم که اگر این کار را انجام دهیم چه نصیبمان می شود و اگر انجام ندهیم چه رخ خواهد داد به زودی خواهیم توانست سرمایه ای از خوبی ها و پاکی ها و رضایت الهی برای خود گرد آوریم . و این همه لازمه اش عاقبت اندیشی و تدبر در اعمال خودمان است . 

- امام صادق علیه السّلام فرمود: مردى نزد پیامبر اكرم صلّى اللَّه علیه و آله آمد و عرض كرد: اى رسول خدا! مرا سفارشى فرما. حضرت تا سه مرتبه فرمود: آیا اگر تو را سفارشى نمایم سفارشم را مى‏پذیرى و به آن عمل مى‏كنى؟و مرد در هر مرتبه عرض كرد: آرى اى رسول خدا! رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمود: پس من تو را سفارش مى‏كنم كه هر گاه آهنگ انجام كارى را نمودى در عاقبت و پایان آن كار اندیشه كن پس اگر انجامش درست و صواب بود انجام بده و اگر ناصواب بود از انجام آن باز ایست.

- امیر المؤمنین علیه السّلام در وصیّتش به محمّد بن حنفیه فرمود: كسى كه با نظرات و افكار مختلف روبرو مى‏شود مواضع و جایگاه هاى خطا را شناسایى مى‏كند و كسى كه بدون عاقبت اندیشى خود را گرفتار كارها كند محققا كه خود را در معرض كارهاى ترسناک و دشوار قرار داده است و عاقبت اندیشى پیش از عمل تو را از پشیمانى ایمن مى‏سازد و خردمند كسى است كه تجربه‏ها او را پند و اندرز دهند و در تجربه‏ها آگاهى نو و تازه‏اى وجود دارد و در دگرگونى حالات نسبت به جوهره مردان علم و آگاهى حاصل مى‏شود. (جهاد النفس وسائل الشیعة ، ص: 151)

امام باقر علیه السّلام فرمود: مردى به خدمت رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله آمد و عرض كرد: اى رسول خدا مرا دانشى بیاموز. حضرت فرمود: بر تو باد به نومیدى نسبت به آنچه كه در دستان مردمان است زیرا این روحیه بى‏نیازى و ثروتى حاضر و آماده است. عرض كرد: اى رسول خدا بیش از این بفرما. حضرت فرمود: بر حذر باش از طمع زیرا طمع و آزمندى فقرى حاضر و آماده است، عرض كرد: اى رسول خدا بیش از این برایم بفرما. حضرت فرمود: هر گاه قصد انجام دادن كارى را نمودى با دقّت در عاقبت آن كار اندیشه كن پس اگر خیر و هدایت در آن باشد آن را پى‏گیرى كن و اگر مایه گمراهى باشد از انجام آن خوددارى نما.(همان) 

منبع : کتاب وسائل الشیعه شیخ حر عاملی ، ترجمه افراسیابی ،باب جهاد با نفس